Op 3 juni 2025 bracht de Penitentiaire beleidsraad een advies uit dat tot dusver nauwelijks aandacht kreeg. Het betreft het derde advies van de Penitentiaire beleidsraad, na eerdere adviezen over de overbevolking in de gevangenissen (n°1) en de noodwet ter bestrijding van diezelfde overbevolking (n°2). Het is meteen ook het kortste (één pagina) advies in zijn jonge geschiedenis. Waar gaat het over? Op 20 mei ontving de beleidsraad een verzoek tot advies “…over twee voorstellen die voortvloeien uit het regeerakkoord: het ene bestaat in “de bestraffing van de niet-naleving van de voorwaarden van het elektronisch toezicht”; het andere in “de uitbreiding van de terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank voor terroristen die veroordeeld zijn tot een effectieve gevangenisstraf van twee jaar of meer””.
De beleidsraad meent dat hij zich niet kan uitspreken over de grond van de voorstellen “…aangezien het in dit stadium slechts gaat om algemene richtlijnen die nog niet zijn omgezet in concrete teksten”. De beleidsraad voegt daar echter nog een bedenking aan toe. Zijn “belangrijkste bekommernis” over de voorstellen, zo stelt de beleidsraad, houdt verband met de achtergrond waartegen de regering de nieuwe initiatieven lanceert: “…de raad [is] van mening dat zolang de gevangenisbevolking niet tot houdbare proporties is teruggebracht, elk wetgevend initiatief dat de situatie nog erger kan maken omdat er wordt ingezet op meer vrijheidsbeneming, voor onbepaalde tijd moet worden uitgesteld.”
En zo heeft het derde advies – waarin geen advies te lezen valt over de twee nieuwe initiatieven – alsnog een advies in petto voor de federale regering: de Penitentiaire beleidsraad roept eigenlijk op tot een moratorium op nieuwe wetgevende initiatieven die inzetten op meer vrijheidsbeneming. Daarmee legt de beleidsraad de vinger op een tere plek in het huidige regeringsbeleid: hoe de humanitaire crisis in de gevangenissen bezweren wanneer onafgebroken nieuwe initiatieven in de steigers worden gezet die inzetten op meer en langer opsluiten? Over dat spagaat hadden we het eerder al (DS 19 december 2024).
Het advies kreeg niet enkel weinig aandacht: het kreeg ook weinig navolging, zo lijkt het. Terwijl de noodwet over de overbevolking nog niet gestemd was in het parlement, besliste de federale ministerraad van 11 juli alvast tot invoering van nieuwe strafbaarstellingen (ontsnapping van gedetineerden en beschadiging of verduistering van elektronisch toezichtsmateriaal), verstrenging van elektronisch toezicht (verplichte herroepingsgrond van het elektronisch toezicht ingeval van opzettelijke beschadiging of verduistering van het elektronisch toezichtsmateriaal) en strafverzwaringen voor diverse misdrijven. Die initiatieven dreigen de druk op de capaciteit verder op te voeren en liggen in lijn met het federale regeerakkoord, dat nog verdere verstrengingen voorziet, o.m. ook op vlak van de strafuitvoeringsmodaliteiten, zoals de voorwaardelijke invrijheidstelling, het penitentiair verlof en de uitgaansvergunningen (we hadden het daar eerder al over, zie “Het moet en zal strenger”).
Op 18 augustus werd bekend dat er een task force komt om de overbevolking aan te pakken. Het rapport zou in 2028 klaar moeten zijn. Elk initiatief dat gedegen studiewerk mogelijk maakt en oplossingen voor de langetermijn beoogt, is welkom. Maar de oprichting van een aparte task force doet anderzijds wat vreemd aan omdat twee organen die bij wet zijn opgericht – de Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen en de Penitentiaire beleidsraad – ook een adviesfunctie vervullen en meermaals de hand hebben gereikt en hun expertise hebben aangeboden om die overbevolking aan te pakken. Aan ideeën is er overigens geen tekort, zie bijvoorbeeld de hoorzittingen in het parlement, de studiedag van Magistratuur & Maatschappij en de talloze open brieven, oproepen en noodkreten van (oud)gevangenisrecteurs, de directrice-generaal DG EPI, Commissies van Toezicht, academici, enz. Zonder het moratorium op nieuwe wetgeving, zoals bepleit door de Penitentiaire beleidsraad, zal een dergelijke task force dan ook weinig zin hebben. Om die reden verdient dit derde advies van de Penitentiaire beleidsraad – het kortste dus in zijn jonge geschiedenis – al onze aandacht.
Foto: El Capricho (Gaudi), Comillas, 14 augustus 2025
Tom Daems 